شرکت سرمایه گذاری سازمان تامین اجتماعی (قسمت اول)

الف) مقدمه

چرا یک صندوق بیمه ای مانند تامین اجتماعی اقدام به تشکیل شرکت های سرمایه گذاری می نماید؟

پاسخ آرمانی به این سوال این است؟

حفظ و ارتقاء ارزش واقعي ذخاير بيمه شدگان سازمان تامين اجتماعي

قاعدتا، ماهیت شرکت های سرمایه گذاری تاسیس شده توسط نظام تامین اجتماعی باید به صورت بلند مدت باشد. و از سوئی دیگر این سازمان باید در تامین بودجه سرمایه گذاری های خود انعطاف پذیر باشد.

ب) بحث اصلی

سرمایه گذاری صندوق های تامین اجتماعی نقش مهمی در تداوم پذیری برنامه های مالی تامین اجتماعی ایفا می کند. از آنجا که قابلیت برگشت پذیری سرمایه از منابع درآمدی تامین اجتماعی به حساب می آید، مدیریت حرفه ای صندوق تامین اجتماعی برای تداوم پذیری برنامه های مالی این سازمان امری حیاتی به نظر می رسد.

برای مثال تامین اجتماعی عربستان فعالیت خود را از سال 1973 یعنی تقریبا 40 سال پیش در دو بخش عمده سرمایه گذاری آغاز نمود: بخش سرمایه گذاری مالی و بخش سرمایه گذاری اموال حقیقی

سرمایه گذاریهای سازمان تامین اجتماعی عربستان در ابتدا شامل اموال حقیقی، سپرده گذاری و شرکت در تأسیس شرکتهای داخلی از جمله سیمان، بانک ها و خدمات صنعتی بود. همچین، بخشی از صندوق های این سازمان بر روی اوراق قرضه خارجی سرمایه گذاری شد.

پس از مدتی تامین اجتماعی عربستان به دلیل سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تبدیل به یک سرمایه گذار بلند مدت شد که هر ساله مقادیر زیادی از این سرمایه گذاری را به صندوق خودش باز می گرداند و پس از یک دوره زمانی این سازمان دارای مقادیر زیادی از موجودی اوراق بها دار با قیمت 6 برابر قیمت روز و بازدهی بیش از 10% شد. سرمایه گذاری این سازمان بر روی بخش اموال حقیقی نیز متفاوت بود. این سازمان موجودی اوراق بهادار گوناگونی دارد که قابلیت بازگشت سرمایه ای قابل ملاحظه ای داشته و قیمت آن به روز می باشد.

این سازمان، 14 سال پیش از تاسیس شرکت سرمایه گذاری خود، سرمایه گذاری خود را در بخش خارجی در سال 1987 آغاز نمود و هر سال بر بودجه این بخش افزوده شد. تامین اجتماعی عربستان پس از تاخیر بسیار طولانی اولین راهکار بلند مدت تخصیص منابع خود را در سال 2002 اتخاذ نمود. در این طرح تغییرات عمده ای در خصوص مشارکت ها و منابع صورت گرفت.

در تامین اجتماعی عربستان در حال حاضر و بر اساس تخصیص منابع بلند مدت صورت گرفته در بخش سپرده گذاری 15% در بخش سهام داخلی 16% در بخش سهام بین المللی 17% در بخش بورس اوراق بها دار داخلی 26% در بخش بورس اوراق بها دار بین المللی 21% و در بخش اموال حقیقی 5% از کل میزان سرمایه اختصاص داده شده سرمایه گذاری صورت گرفته است که بر اساس محاسبات دقیق علمی و بیمه ای پاره ای از این اعداد با اعداد مطلوب فاصله دارند.

راه کار تخصیص منابع باعث ایجاد یک برنامه سرمایه گذاری واضح، مشخص و طولانی مدت برای سازمان تامین اجتماعی می شود که به عنوان ابزاری به منظور تعادل منابع و بدهی ها در آینده به کار می رود.

فعالیت های یک سازمان بیمه ای بایستی بر بازگشت بیشتر سرمایه به صندوق های خود متمرکز باشد. این امر به یک ثبات مالی نیاز دارد.

سه عنصر اصلی در ثبات مالی سرمایه گذاری های تامین اجتماعی وجود دارند که عبارتند از:

_ میزان سود

_ میزان مشارکت

_ تخصیص منابع

این سه عنصر تا حدی به هم وابسته اند. برای مثال، اگر تصمیمی در خصوص افزایش سود گرفته می شود میزان مشارکت ها هم باید افزایش یابد. زیرا در غیر اینصورت، هر ساله شکاف عظیمی میان میزان سود و سرمایه گذاری ایجاد می شود. همچنین، اگر طرح تخصیص منابع، مقادیر بازگشتی کمی را به صندوق انتقال دهد افزایش سود بدون افزایش مشارکت امکان پذیر نخواهد بود.

فرض کنیم میزان سطح سود و مشارکت (دو عامل مهم از سه عامل فوق) ثابت باشند، در نتیجه نقش تخصیص منابع باید بتواند تضمین کننده بازگشت سرمایه ای باشد که توانایی پرداخت بدهی طرح را داشته باشد و این خود به معنی افزایش مشارکت علاوه بر بازگشت سرمایه ای معادل و یا بیشتر از میزان سود می باشد.

حال با نکته ی مهمی مواجه می شویم، مقاومت در مقابل مخاطرات سرمایه گذاری

مقاومت در مقابل موانع مخاطره آمیز برنامه های تامین اجتماعی در مقایسه با سایر سرمایه گذاری های تامین اجتماعی به شماری از عوامل بستگی دارد از جمله:

_ دیدگاه زمانی

_ برنامه زندگی

_ توجه به اقتصاد کلان در امر سرمایه گذاری

_ ملزومات نقدینگی

_ تعهد پرداخت حامیان

_ انعطاف پذیری عوامل طرح

در ادامه به پاره ای توضیحات در خر بخش خواهیم پرداخت:

دیدگاه زمانی:

استفاده از اعضای جوان در طرح های سازمانی اغلب با جریان نقدی مثبتی همراه می باشد. بنابر این، این چنین طرحی، دیدگاه زمانی بلندمدتی داشته و با وجود تغییرات سالانه می تواند چشم به بازگشت های قابل ملاحظه سرمایه را هم داشته باشد.

برنامه زندگی:

این عامل به دیدگاه زمانی هم ربط پیدا می کند. طرحی که ورود اعضای جدید را نپذیرد به میزان قابل ملاحظه ای میزان مقاومت برنامه ها در مقابل موانع مخاطره آمیز را کاهش می دهد.

توجه به اقتصاد کلان در امر سرمایه گذاری:

هزینه منابع داخلی و مخارج دولتی ارتباط خاصی با اجزاء اقتصاد کلان دارد. این وابستگی یک عامل مسئله ساز در این میان است و میزان مقاومت طرح را در مقابل موانع مخاطره آمیز را کاهش می دهد.

مقتضیات نقدینگی:

میزان شناسایی یک سیستم از منابع مشخص خود، تعیین کننده میزان مقاومت آن در مقابل مخاطرات نقدینگی است. طرحی با جریان نقدی مثبت و دیدگاه بلند مدت زمانی می تواند بازگشت های اضافی سرمایه را هم با سرمایه گذاری در اموال غیرنقدی بدست آورد.

تعهد پرداخت حامیان:

در بخش خصوصی هر چه توانایی مالی حامی طرح بیمه ای بیشتر باشد، توان مقابله این طرح با موانع مخاطره آمیز سرمایه گذاری بیشتر می شود. در نظام تامین اجتماعی، حامی همیشه دولت است و همچنین به نظر می آید که میزان مقاومتی که در مقابل موانع مخاطره آمیز از این عامل بدست می آید برای همه طرح ها یکسان باشد. گرچه، همیشه این گونه نیست و موفقیت طرح به ایفای صحیح و دقیق مسئولیت قانونی دولت در قبال تامین اجتماعی و وضعیت مالی دولت هم بستگی دارد.

انعطاف پذیری عوامل طرح:

سیستم تامین اجتماعی نسبت به یک طرح خصوصی انعطاف پذیری بیشتری در مورد تغییر عوامل سود و یا مشارکت نشان می دهد. این امر باعث افزایش مقاومت طرح در مقابل موانع مخاطره آمیز می شود زیرا در صورت ایجاد اشکال، با افزایش مشارکت و یا کاهش سود این امر جبران می شود. در عمل، انتخاب و عمل به این امر از لحاظ سیاسی مشکل به نظر می آید و مباحثه ها و بررسی های زیادی را می طلبد.

عوامل مخاطره آمیز در امر سرمایه گذاری:

انتظار سازمان تامین اجتماعی از سرمایه گذاری خود چیست؟

حال که می دانیم عوامل مقاومت در مقابل موانع مخاطره آمیز چیست، لازم است بدانیم تعریف موانع مخاطره آمیز چیست؟

موانع مخاطره آمیز یعنی امکان شکست در بدست آوردن اهداف کلیدی

کدام اهداف کلیدی؟

این اهداف عبارتند از:

_ بدست آوردن مقدار بازگشت مطلوب سرمایه به منظور پرداخت بدهی ها

_ دستیابی به یک سطح مطلوب در امر پرداخت بدهی ها

با تعریف موانع مخاطره آمیز و عوامل مقاومت در برابر آنها، شناسایی موانع مخاطره آمیز سرمایه گذاری که می تواند به عدم دستیابی طرحی به اهداف بالا منجر شود ممکن به نظر می آید.

تغییرپذیری:

آن میزان تغییرپذیری که برای سرمایه گذار مهم است در سطح موجودی کل اوراق بهادار قابل بررسی است. این بدین علت است که موانع مخاطره آمیز یک جزء از مجموعه اوراق بهادار ممکن است همین موانع را در مجموعه دیگری ایجاد کند. موانع مخاطره آمیز منتج از تغییر پذیری با تحت شمول قرار دادن دامنه وسیعی از طبقات سرمایه ای میتواند به طور مناسبی حل شود.

خطر کسری

موانع مخاطره آمیز مجموعه اوراق بهادار که در پرداخت بدهی ها با مشکل روبرو می شوند.

خطر کسری را میتوان اینگونه هم تعریف کرد: امکان اینکه بودجه نتواند مقادیر بازگشتی کافی را به منظور پرداخت بدهیها در طول یک دوره سه ساله از محاسبات بیمه ای بدست آورد.

خطر کسری سرمایه:

خطر کسری سرمایه را میتوان اینگونه هم تعریف کرد: این امکان که کسری سرمایه مجموعه اوراق بهادار از یک میزانی در طول دوره زمانی خاصی افزایش پیدا کند. همچنین شناسایی عوامل مهم مرتبط با این موانع مخاطره آمیز سرمایه گذاری نیز امکان پذیر است.

موانع مخاطره آمیز بر سر راه مسئولان

این موانع مانع از اجرای ملاک های سرمایه گذاری صحیح میشوند. فرصت بهتر عمل کردن یک مسئول در یک زمان و در طبقات مختلف سرمایه ای مانند بورس اوراق بهادار خیلی کم است. بنابر این هر مسئول باید نسبت محدودی از سرمایه را در اختیار داشته و نقش از پیش تعیین شده ای هم در مجموعه اوراق بهادار داشته باشد.

موانع مخاطره آمیز بر سر راه اقتصاد کلان (تورم و تنزل)

تورم و تنزل از جمله عواملی هستند که که با تخصیص مقداری از موجودی اوراق بهادار به تورم قیمت طبقات مختلف سرمایه ای و به تنزل قیمت طبقات مختلف سرمایه ای مانند اوراق بهادار دولتی بلند مدت میتوانند کاهش یابند.

موانع مخاطره آمیز کشوری

این موانع می توانند با چند شاخه کردن تخصیص منابع به خوبی مرتفع شوند و با انجام سرمایه گذاری در کشورهای زیادی کاهش یابند. صندوق های بیمه ای هم می توانند این مانع را با ایجاد تمرکز بر سرمایه گذاری های داخلی کاهش دهند.

موانع نقدی

خطر از دست دادن وجوه نقدی به خاطر تغییر نظام پولی کشور

خطر نرخ سود

این امر بر درآمد ثابت مجموعه اوراق بهادار کشور تاثیر می گذارد

خطر اعتباری

این مانع مرتبط است با شرکایی که به آنها وام اعطا میشود

خطر غیرنقدینگی

عدم توانایی در نقد کردن سرمایه

غیرنقدینگی از مالکیت بخش عمده ای از سهام کارخانه ای که در آن تعداد سهام داد و ستد شده در یک روز خیلی کمتر از میزان موجودی صندوق بیمه ای باشد، به وجود می آید. در سرمایه گذاریهای بخش خصوصی، سرمایه گزاری های نقدی به مدت چند سال متوقف می شوند و در نتیجه مالک را از فروش باز میدارد. این امر میتواند با در اختیار داشتن سرمایه زیادی که بخشی از آن قابلیت نقدینگی آسانی داشته باشد مرتفع گردد.

خطر متوجه محاسبات بیمه ای

اینکه این محاسبات غلط انجام شده باشند.

قابلیت پرداخت بدهی یک صندوق بیمه ای در بلند مدت به متغیرها و عوامل عمده ای بستگی دارد. این متغیرها غالباً توسط محاسبات بیمه ای بررسی می شوند که خود می تواند تحت اشتباهات گسترده ای قرار بگیرد. در این صورت تنها عامل محافظت کننده اخذ یک دیدگاه محافظه کارانه است.

بنا بر این، به منظور تضمین ثبات مالی برنامه های تامین اجتماعی، اهداف زیر باید بدست آورده شوند:

_ تخصیص منابع باید بازگشت کافی سرمایه را جهت انجام مسئولیت ها تضمین سازد.

_ تخصیص منابع باید توان مقابله با خطر و کاهش آنرا داشته باشد، از طریق: پراکندگی جغرافیایی، ایجاد طبقات مختلف سرمایه ای و حمایت از عوامل تشکیل دهنده اقتصاد کلان کشور

میزان تاثیر دولت بر سیاستهای سرمایه گذاری سیستم تامین اجتماعی

از آنجا که صندوق های بیمه ای انتفاعی هستند این صندوق ها باید در جهت کانال های سرمایه گذاری که بازگشت های سرمایه ای قابل قبولی را مهیا کنند تامین بودجه شوند. بنابر این، تصمیمات سرمایه گذاری نباید جز از طریق آنچه که مورد نیاز مرتفع ساختن موانع موجود بر سر راه مشارکت ها و تعهدات است بدست آید.

موضوع استقلال کامل تامین اجتماعی به منظور اداره این صندوق ها مورد بررسی قرار گرفته و در جلسات و کنفرانس های زیادی هم که توسط سازمان بین المللی تامین اجتماعی بر پا شده مورد حمایت قرار گرفته است. با این وجود، دخالت دولت در امر سرمایه گذاری گاهی می تواند نتایج مثبتی به همراه داشته باشد. بدین ترتیب دولت میتواند حمایتش را از طریق اولویت دادن به صندوق های بیمه ای تامین اجتماعی به منظور شرکت در پروژه های موفقی که منتج به بازگشت هزینه های قابل ملاحظه ای میشود اعلام دارد.

ممکن است دولتی بخواهد در امر سرمایه گذاری بودجه تامین اجتماعی به علل زیر دخالت داشته باشد:

_ مدیریت اقتصاد کلان: مهیا کردن وام های ارزان برای دولت یا جلوگیری از خروج سرمایه های نقدی به خارج از کشور

_ توسعه اهداف سازمانی: برای مثال، توسعه و حمایت از سازمان های مالی مانند بازار بورس اوراق بهادار

_ توسعه برنامه ریزی دولتی: تهیه بودجه مناسب پروژه های دولتی

_ محدودیت سرمایه گذاری های تحمیل شده توسط دولت: جلوگیری از سرمایه گذاری در خارج از کشور رایج ترین نوع محدودیتی است که توسط دولت ها گذارده می شود. محدود کردن این نوع سرمایه گذاری، امکان چندشاخه کردن سرمایه گذاری و کارآمدی آنرا به شدت محدود می کند.

ایجاد محدودیت برای سرمایه گذاری سازمان تامین اجتماعیبه هر یک از دلیل های فوق الذکر که باشد، از آنجا که این صندوق، یک صندوق مشاع بین النسلی بوده و متعلق به بیمه شدگان می باشد، مضر بوده و روند اقتصادی طرح را مختل می نماید و دولت بایستی صرفا نقش نظارتی داشته باشد.

ج) نتیجه گیری:

در پایان بخش اول بحث، خلاصه و نتایج بخش اول مقاله را به شرح ذیل ارائه می نمائیم و در مقاله بعدی (قسمت دوم) بحث مذکور را در شستا توسعه خواهیم داد.

_ یک نظام تامین اجتماعی موفق باید اهداف مشخصی را دنبال کرده و ارتباطات مالی مشخصی با دولتداشته باشد و در تابعیت تاثیرات سیاسی قرار نگیرد.

_ تداوم پذیری برنامه های مالی تامین اجتماعی بر سه محور قرار دارد: میزان سود، مشارکت و تخصیص منابع که این سه عامل همگی به هم ارتباط دارند.

_ نقش تخصیص منابع، ارسال بازگشت قابل ملاحظه سرمایه مرتبط با میزان سود و مشارکت است.

_ مدیریت موانع مخاطره آمیز باید تضمین نماید که بازگشت کل سرمایه ممکن است و از احتمال موفقیت زیادی هم برخوردار است.

_ چندشاخه کردن سرمایه گذاری، بهترین راه کار کاهش موانع مخاطره آمیز مرتبط با دستیابی به بازگشت سرمایه ها می باشد.

_ نباید اجازه داد که تصمیمات سرمایه گذاری توسط هیچ عامل دیگری جزاز طریق آنچه که مورد نیاز مرتفع ساختن و هماهنگ کردن مشارکت ها و تعهدات است هدایت شود.

_ به منظور تضمین ثبات مالی، موارد ذیل باید حاصل شوند:

1. تخصیص منابع باید بازگشت کافی سرمایه را جهت پرداخت بدهی ها تضمین سازد.

2. تخصیص منابع باید توان مقابله با خطر و کاهش آنرا داشته باشد، از طریق: پراکندگی جغرافیایی، ایجاد طبقات مختلف سرمایه ای و حمایت از عوامل تشکیل دهنده اقتصاد کلان کشور.

منابع:

_ General Organization of Social Insurance (GOSI), Saudi Arabia

_ مقالات تخصصی معاونت اقتصادی سازمان تامین اجتماعی